Bilişsel psikolojinin ne olduğunu ele aldığım önceki yazıdan sonra gelin sizlerle bilişsel terapinin temeldeki mantığı neymiş, işleyişi nasılmış ve davranışcılıkla bir sebtez oluşturan BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi) de neymiş ona bakalım.
BİLİŞSEL TERAPİLER
Bilişsel kuramcılar genellikle benlikhakkındaki düşüncelerin nasıl pek çok psikolojik bozuklukta payı olabildiğine odaklandılar.
Diğer kuramların aksine normal ve anormal kişilik gelişimi ve yapısını açıklamak için girişimde bulunmamışlardır.
Kişilikhakkında söyledikleri şeyler diğer kuramlara göre daha azdır.
*Düşüncedeki hataların psikolojik sıkıntılara yol açması*
Danışanın uyumsuz bilişlerini tanımaya ve değiştirmeye yönelirler.
Bu bilişler danışanın;
- inançlarını,
- günlük beklentilerini,
- şemalarını,
- kendi kendilerine yaptıkları konuşmaları
- problem çözme stratejilerini içerebilir.
ŞEMALAR
Bilgileri Nasıl;
- Algılayacağımızı
- Yorumlayacağımızı Belirleyen Düzenlenmiş
- Hatırlayacağımızı Bilgi Yapıları
Hatalı kalıp yargılara yol açabilir.
*Örneğin her zaman değersizlik duygusu hisseden biri, yeni bilgileri bu şemaya göre yorumlayabilir.
OTOMOTİK DÜŞÜNCELER
Bazı düşünceler alışkanlık halinde daha az bilinçli olarak ortaya çıkar. «öğrenilmiştir»
- Psikodinamikyaklaşımla bir noktada çakışır. «bilinçdışı biliş»
*Önemli zihinsel olaylar danışanın bilinçli farkındalığının dışında ortaya çıkabilir.
Ama derinlere gömülü değil,
Uyumsuz bilişlerimiz yüzeye yakın, basit sorgulama ve konuşmalarla ulaşılabilir.
OTOMATİK ✔ BİLİNÇDIŞI ✖
Bilişsel Çarpıtmalar-Düşünce Hataları
- İkili Düşünme
- Kişiselleştirme
- Aşırı Genelleme
- Felaketleştirme
- Seçici Soyutlama
- Gerçekçi Olmayan Beklenti
- Benlikle İlgili Temel İnanışlar
Beck’in Bilişsel Terapisi
Depresyon ve diğer duyguları büyük oranda;
« insanların kendi yaşantıları hakkındaki düşünme biçimleri belirler»
Bireyler kendileri, dünyaları ve gelecekleri hakkında tipik;
*Olumsuz Algı *Karar Örüntüsü
*Mantık Hataları *Çarpıtmalar –olduğunu söyler. «belirtilerin kaynağı»
- Bilişsel Terapinin Beck’eait versiyonuKaygıBozuklukları, Kişilik Bozuklukları, Madde kullanımı Bozuklukları ve pek çok problemde kullanılmış
Akılcı Duygusal Davranış –Albert Ellis
görünüyor, ama aslında asıl sebep
B –Bilişsel Sistem tarafından yaratılır.
Genellikle ciddi kaygı verici bir sonucun altında kişinin irrasyonel inançlarını takiben D noktasına (çarpıtılmış sonuç) ulaşılır.
- Terapide amaç istek ve beklentilerdeki bu irrasyonel inançları çözümlemektir.
- Bunun içinde doğrudan iletişim önerilir.
Bilişsel Terapide Değerlendirme
Terapist danışanın otomatik bilişsel çarpıtmalarının düzeyini, yoğunluğunu, kronikliğiyle ilgilenir.
Danışanın gerekli görevleri yapma becerilerini sınırlayacak ya da destekleyecek faktörleri değerlendirmeye önem verir.
Kendilerine ve yaşantılarına en azından ara sıra da olsa nesnel, rasyonel biçimde bakamayan, aşırı derecede kötümser, yaşamlarını iyileştirmede aktif sorumlu rol alamayan danışanlar; bilişsel terapi için iyi adaylar olamayabilirler.
Terapistin Rolü
Başarılı işbirliği için terapötikittifakınoluşmasını sağlar.
Destek ve güvenle beraber ittifak; uyumsuz şemaların, kendini yıkıcı inançların, olumsuz atıf stillerinin ve diğer önemli bilişsel bozuklukları nasıl yarattığı ve sürdürdüğü bazı açıklayıcı bilgiler verebilir.
Psiko-eğitim;davranışsal aktivasyon, düşünceler duyguları nasıl etkiliyor, düşüncelerin otomatik doğası, mücadele etme yöntemleri vs. verilebilir.
«bu danışanın beklentisini ve tedavisini daha iyi anlamasına yardımcı olur.»
Problemi değerlendirme, hedef belirleme, hipotezleri test etme, görevleri geliştirme ve ilerlemeyi ölçmek için danışanla ortak bir çaba kurması önemlidir. Terapistler ayrıca rol canlandırma, yazma alıştırmaları, öz değerlendirme ve çeşitli biçimlerdeki ev ödevlerini kullanabilirler.
Sokratik Sorgulama; Çözümlenmesi için danışanın esas inançları ve varsayımları açık biçimde ortaya serilinceye kadar, bir dizi soru sorar.
Doğrulama Yanlılığı; Temel fikir, inançlarımıza karşı bunları çürüten kanıtlardan ziyade, inançlarımızı destekleyen kanıtlara daha fazla dikkat etme eğilimimiz.
«Yanlış atıf ve yeniden atıf eğitimi»
Felaketten Arındırma; Danışanın felaketleştirilen öngörüleri değerlendirmede yardımcı olmayı kapsar.
«En korktukları senaryonun aslında dayanabilir olabildiğini göstermek»
*Örneğin; Sosyal Fobi
Düşünceyi Kaydetme Ve Çok Sütunlu Kayıtlar
1. Tarihi zamanıyla birlikte olayı yazmak
2. Olay hakkındaki otomatik düşünceyi yazar
3.Duygusal tepkisini ve yoğunluğunu
4.İkinci sütundaki düşüncenin türünü (felaketleştirme, aşırı genelleme, kişiselleştirme)
5.Daha akılcı alternatifler ve uyumlu davranışlar tasarlanır
Olay: Bugün işteyken ben yemekhaneye girdikten hemen sonra herkes oradan ayrıldı
- Otomatik Düşünce: Herkes benden nefret ediyor, Sevilecek bir insan değilim
- Duygu Yoğunluğu: Öfke (%70), Üzüntü (%95)
- Çarpıtma Türü: Kişiselleştirme, Aşırı Genelleme
- Akılcı Alternatif: Ben yemekhaneye saat 12.40’da gittim, belki de insanların işlerinin başına geri dönmesi gerekiyordu, orada yalnızca bir kişi benden nefret ediyor ve buda sanırım onun problemi. Beni herkesin sevmesi gerekmiyor. Orada arkadaşlarımda var.
Bilişsel Davranışçı Terapi
- Davranış yönelimli klinisyenlerinçeşitli bozukluklarda bilişlerin önemini fark etmesi
- Bilişsel yönelimli klinisyenlerinde bilişsel değişimi sistematik olarak davranışsal değişime dönüştürmeye yardım eden davranışçı tekniklerin değerini fark etmeleri
Ortak önleri;
- 2 yaklaşımında terapinin etkililiğini takip etmek için sürekli veri toplaması
- Her ikisi de şu anki belirtilerin ortaya çıktığı bağlamı vurgularken, genel kişilik özellikleri ya da geçmişe ilişkin faktörler üzerinde fazla durmaz.
- Her iki ekolde de terapist danışana karşı nesnel bir eğitimci duruşu benimser.
Klinik Uygulamalar
*Seanslar nispeten öngörülebilir bir şekilde ilerler*
1.Hastayı selamlayın
2.Bir belirti kontrolü yapın
3.Gündemi belirleyin
4.Önceki seansta verilen ev ödevini özden geçirin
5.Gündem konuları üzerine çalışın
6.Bilişsel modele ilişkin eğitim verin.(temel BDT kavramları ve yöntemlerine dair)
7.Yeni bir ev ödevi verin
8.Anahtar noktaları gözden geçirin, geribildirim isteyip, seansı sonlandırın.
Tedavinin orta ve son aşamalarına doğru
- 5 sütunlu düşünce kayıtları yapma
- Korkulan uyarıcıya aşamalı maruz bırakma
- Şemaların değişmesi için başlangıç düzeyindeki çalışmalar, devamında ise şemaları tanıma ve değiştirmeye odaklanılabilir
- Problemin üstesinden gelmek için hareket planı geliştirmeyi
- Değiştirilen şemalarla çalışmayı
- Maruz bırakma protokolünü tamamlamayı içerir.
Nüksü Önleme
Alkolizm ya da başka madde kullanım bozukluğuyla mücadele de sıklıkla kullanılır. Danışan nükseyol açan düşüncelerle (kendime bir içki borçluyum) meşgul olduğunda, hastalığın nüksetme olasılığı yüksektir. Bir kere nüksdönemi ortaya çıkınca da hissedilen suçluluk ve utanç, art arda olumsuz kendilik değerlendirmelerini beraberinde getirir. Nüksüönlemek, danışana riskli bilişleri gözlemeyi ve farklı düşünce stratejileriyle değiştirmeyi öğretmekte
«Örneğin içmenin rahatlatacağı düşüncesi yerine içkili araba kullandıktan sonra tutuklu olarak hapishanede geçirecek olmasının ne kadar zavallı hissettireceğine odaklanmaları»
Diyalektik Davranış Terapisi
Dürtüseldavranışlar, duygudurumsalınımları, kırılgan benlik imajı ve sınır (borderline) kişilik bozukluğu ile ilişkili, fırtınalı kişilerarası ilişkiler gösteren danışanlara yardım etmek için kullanılır.
- Çoğu Çoklu bozukluklar gösteren ergenler, bazıları saldırgan eyleme vurma davranışı ya da intihar riski taşırlar.
- DDT bulimianevroza gibi yeme bozukluklarına da uygulanmıştır.
- İlk olarak danışanların düzensiz davranışalarınıbaskılama becerilerini geliştirmeye «kısıtlama» amacından sonra;
- Danışana travmatikbir yaşantıyla yüzleşmesi için yardım eder.
Travmatikyaşantılar; mevcut duygusal bozukluklara yol açabilen çocuklukta yaşanmış fiziksel ya da cinsel istismara dayanabilir. Travma sonrası stres belirtilerini azaltarak, travma için kimin suçlanacağı sorusu çözüme kavuşturularak, danışanın kendini suçlaması durdurulmaya odaklanılır. Danışan özellikle borderlinedanışanlara dünyayı daha dengeli ve bütünleşmiş görmeleri için teşvik eder.
Kaynakça
Kramer, G.P.,Bernstein, D.A., Phares, V. (2014). Klinik Psikolojiye Giriş. (İ. Dağ, Çev. Ed.), Ankara MentisYayıncılık
Schultz, D.P.,Schultz, S,E.,(2020). Modern Psikoloji Tarihi,KaknüsYayıncılık; İstanbul
