KOHLBERG VE AHLAKIN GELİŞİMİ

 Hiç ahlak gelişiminin bir sistematiği olabileceğini düşündünüz mü? Ya da neye göre geliştiğini. Veya evrensel ahlak mümkün ama nasıl mı diyorsunuz? Gelin sizlerle Amerikan psikolog Kohlberg'in bilişsel psikolojinin üstadlarından Jean Piaget'in gelişim teorisini temel alarak ahlakın gelişimini nasıl ele almış; buna bakalım. 

KOHLBERG; AHLAKIN GELİŞİMİ KURAMI

Öncelikle ahlakın diğer psikolojik görüşlere göre, kısa bir değerlendirmesini yapalım. Psikanalitik kuram da davarnışların temeli duygusal ve içgüdüler tarafından yönlendirilir. Her birey id, ego ve süperegoya sahiptir. İd bireyin hayvansal yanını, süperego ahlaksal yanını, ego ise dengeleyici unsur olarak gerçekçi yanı temsil eder. Davranışçı kuramda ise insan lar öğrendikleri davranışların toplamıdır. Onay gören davranışlar doğrudur; tekrarlanır, onay görmeyenler ise yanlıştır; cezalandırılır. Model alma ahlaksal davranışın temelidir. Sosyal öğrenmede ise; insanı çevresi ve kültürü var eder. Davranışı; model alma, taklit ve pekiştirme üzerine kuruludur. Ahlaksal davranışı kültürel normlar belirler. Gelelim Kohlberg'in kuramını ele aldığı, Bilişsel Gelişime. Bireyi farklılıklarla birbirini izleyen evreler sonucunda davranışlarını geliştirdiğini söyleyen bu görüşte; bireyin bilişsel, kültürel ve entelektüel gelişimi ahlaksal davranışını etkiler.

Kohlberg, incelediği farklı kültürlerde eşitlik, adalet, sevgi, saygı, otorite gibi temel kavramlarla karşılaşmış ve bireylere din, aile, hukuk, ekonomi, sözlü töre gibi unsurların ahlaksal kalıbını belirlediğini düşünmüştür.  Bu kuramda bireyin ahlak seviyesinin bir evresi vardır. Her evre bireyin neyi algıladığına ve karar mekanizmasındaki temel faktörlerin ne olduğu açıklanmıştır. Kohlberg bu kuramı atarken Jean Piaget'ın Bilişsel Gelişim teorisini temel almıştır. Yani bireyin bilişsel gelişimi, ahlaksal düzeyini belirler. Kuram; 6 evre ve bu evreler:  "geleneksellik öncesi, gelenesellik ve geleneksellik" sonrası diye 3 düzeye ayrılır. 

✓GELENEKSELLİK ÖNCESİ

Bu düzeyde insan, yaşamının değerlerini daha çok kendi ihtiyaçları doğrultusunda oluşturur.

1. Evre: Zevk/ Acı Eğilimi

Bireyin ahlaksal davranışta temel motivasyonu acıdan kaç ya da yakalandır. Amaç otoriteye uymak ve acıdan olabildiğince uzaklaşmaktır.

2.Evre: Fiyat-Paha Eğilimi

Otoritenin hata yapabileceği düşüncesi kavranılan bu evrede; bireyin temel çıkarı ödül almaktır ve ilişkiler araçsaldır. Temel amaç kişinin kendi çıkarlarıdır. 

✓GELENEKSELLİK DÜZEYİ

Önceki egoist düşüncelerinden bir nebze daha sıyrılan, empati yeteneği kazanan birey kişiler arası iyi ilişkiler kurma eğilimindedir. Kültürel normlarla tanışılan bu evrede; grup değerleri ve kuralları öğrenilir. Gerektiğinde kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atabilir. Temel amaç sosyal düzeni desteklemektir.

3.Evre; İyi Çocuk Eğilimi

Kabul almak veya eleştirilmek üzerine kurulu bu evrede, davranışlar niyete göre belirlenmeye başlanır. İyi ilişkiler prensibi doğrultusunda, otorite gözetiminde iyi bir birey olma arzusu güdülür.

4. Evre; Kanun-Düzen Eğilimi

Kurallara uy, düzeni bozma anlayışıyla hareket eden birey, bunun hem toplum hem de kendisi için daha iyi olacağını kavrar. Doğru davranış; sosyal düzene ve otoriteye uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesi olarak görülür. Birey yasalara katı bir şekilde uyar.

✓GELENEKSELLİK SONRASI

İnsan yaşamı kutsal ve evrensel olarak algılar, her bireyi hakları doğrultusunda evrensel değerleri ile benimser. 

5.Evre; Toplumsal Sözleşme 

Toplumsal iyiliğin istendiği bu evrede birey kanunların neden kullanıldığını ve gerekli olduğunun ayırdına varır. Her bireyin temel hakları olacağını ve bunun desteklenmesinin şart olduğunu düşünür. Bireyin toplum ve yönetimine dair bir bakış açısı vardır ve varsayılan sistemin gerektiğinde değiştirebileceğini bilir.

6.Evre;Evrensellik

Bu evrede birey için "evrensel olabilirlik" temel amaçdır. Karşılaşılan durumlara karşı empati yoluyla, adil ve dengeli davranılabileceği bilinir. Bireysel vicdanın ön planda olduğu bu son evrede; tamamıyla evrensellik amaçlanır ve kişisel hiç bir çıkar söz konusu değildir. 

Kohlberg; her çocuğun 3. evreye 13 yaşına kadar geleceğini söyler. Birey belirli bir zamanda sadece bir evrede bulunabilir ve evreleri düzenli bir şekilde takip eder. Her evre bir önceki evreden daha kapsamlı ve karmaşıktır. Aynı evreler her kültürde vardır ve modeldeki ilerleme bilişsel düzeyle ilişkilidir.

                                                       KAYNAKÇA

Gürses,İ./Kılavuz,M.(2016)Kuşakların Ahlâkî Değerleri Birlikte Öğrenmesi: Kohlberg’in Ahlâkî Gelişim Kuramı Açısından Bir Değerlendirme; Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2016/1)