Bazı insanlara "Adam efsane ya" diyesiniz gelebilir. Bazıları sizin için vasatında vasatıdır. Güzel bir kadına otobüsde yer verebilirsiniz. Yakışıklı bir beyfendinin kibar ve cömert olacağını düşünmek de çok olasıdır. Gelin sizleri hale etkisi ile tanıştırayım ve beynin yaptığı bu kaçamağın nedenlerine bakalım.
HALE ETKİSİ; Beynin Bir Kaçamağı
Hale etkisi (halo etkisi olarak da bilinir) bireyin karşılaştığı kişi, durum ya da olaya karşı olumlu ya da olumsuz ilk izlenimi genelleme eğilimidir. Genel izlenim olumlu olunca algımızda öyle çalışıyor. Genelde zihninizde; beğendiğiniz ya da iyi olarak sınıflandırdığınız bir kişiyi olduğundan daha olumlu algılamamızı sağlıyor. Aynı şekilde izlenimimiz kötüyse olduğundan daha kötü görüyoruz.(bu da ters hale olarak nitelendirilir)
Hale etkisini Edward Thorndike, 1. Dünya Savaşında komutanların lider, fedakar, iyi nişancı, zeki olarak bahsettiği askerlerin genelde daha yakışıklı, yapılı, fiziksel olarak iyi durumda olduklarını farkederek ayırdına varmıştır. Dış görünüşlerine göre genelleme ve varsayımda bulunan komutanlar hale etkisinde kalmıştırlar. Bu durumu ünlülere bakışımımızda da görüyoruz. Güzel leydiler, yakışıklı fönler genellikle kibar, yardımsever, cömerttir algısına kapıldığımız oluyor.Cinsellikle bağdaştırabileceğimiz bu durum güzel insanlara karşı onların ihtişamlarından besleniyor, özellikleri ile ilgili bilişsel ön yargılarımızı açığa çıkarıyorlar.
Bilgi kırıntısı ile, küçük olumlu bilgi ile genelleme yapabilmek beynin bir kaçamağıdır. Beynin mükemmel olmadığından hep bahsedilir. Beyin sürekli, çok fazla girdiye maruz kaldığı için, hızlı karar verebilmek adına ve evrimsel olarak en az enerji harcayan formülasyonu değerlendirmesi bakımından bu sonuca vardırma ihtiyaçtır diyebiliriz. Seçim yapmaya en kolay yoldan ulaşmak istiyoruz. Burada hale etkisinde; devreye giren bazı evrimsel, dürtüsel önyargılar; psikolojimiz için bir kısayol haline gelir. Güzelse kibardır, yakışıklı ise yardımseverdir, gözlüklü ise çalışkandır, yavaş ise pimpiriklidir vesaire. Zihnin tutarsızlıkları sevmeme özelliği baskındır aynı şekilde. Tutarlı inanç sistemi konfor alanında bireye gerekli rahatlığı kavuşturacağından, bu ilişkileri birbiri ile bağlantılandırmak, daha anlaşılır ve kestirilir bir öngörü sunar.
Bilişsel kestirmelerin bizi zarara soktuğu da olabilir. Şehir merkezlerinin bilbordlarında kocaman yüzlerle ünlülerin altına yerleştirilen reklamlar, algınızda pozitif tutum bırakabilir. Mülakatlarda, mezun olunan okul adı söylendiğinde, sosyal mecrada güzel kadınların sosyal duyarlılık kasmasında, ünlü profesörlerin bilgi aktarımında, hemşericilikte, statüde bunun örneklerini görebiliriz.
Çoğunlukla dış görünüş, sosyal statü ve olan izlenimi abartılı yorumlamak olarak karşımıza çıkan hale etkisi, insan zihninin "kafayı yormaya gerek yok" kısayolundan beslenmektedir. Böyle bir etkinin olacağını ve kapılabileceğiniz bilmelisiniz. Bunun yanında daha farkında olmak sizi bir adım öne götürebilir.
